Kerkenlandschap Mens & samenleving Religieus erfgoed

Paastriptiek: Goede Vrijdag in Haspengouw!

9 april 2020 Haspengouw 1851

Voor het eerst in vele eeuwen mag van overheidswege én Rome Pasen, het voornaamste feest op de kalender van de katholieke kerk, niet ‘live’ én in gemeenschap beleefd worden. Dit benadrukt de ernst van de kronenpest-situatie, hopelijk is het niet de definitieve genadeslag … De ‘Goede Week’ die traditioneel Pasen voorbereidt, is zoals de dag vòòr Pasen –stille zaterdag– een bangelijk ‘Stille Week’ geworden waarin de Belgische kronenpest-cijfers niet bijster goed waren, a fortiori in het zwaar beproefde Vochtig-Haspengouw. 
rnrnVoor deze cruciale week in het algemeen en Goede Vrijdag in het bijzonder stelde ik eigenzinnig een Paastriptiek samen met enkele objecten uit Haspengouwse kerken … om even stil bij te worden. Aan allen die vatbaar zijn voor het virus ‘Gezond Verstand’ … een Perspectiefvol Pasen 2020. Ik hoop echt dat het super besmettelijk is! 

Calvarieberg-tafereel en kruisweg

In de vlakke, vroeggotische koorsluiting van de romaans-gotische Sint-Pieterskerk van Kortessem kleurt een glas-in-loodraam uit 1608 het oosten. (triptiek foto/midden). Het stelt de executie van Jezus, gekruisigd tussen de goede (links) en de slechte moordenaar (rechts), voor. De figuren onderaan zijn Maria en Maria Magdalena. De geknielde geestelijke links onder is kanunnik Arnold van Bocholt, de schenker van het glasraam. De Sint-Pieterskerk van Kortessem was tot aan de Franse Revolutie (1794) een collegiale kerk met een kapittel van zes kanunniken. Het familiewapen van de schenker staat centraal bovenaan in het middelste raamsegment afgebeeld. Onderaan, maar niet zichtbaar op de foto, staan de wapens van acht adellijke geslachten, verwant aan de schenker. Het merendeel van deze namen duiken ook op in de genealogie van diverse Haspengouwse kasteeldomeinen. In het decor van het Calvarie-tafereel bevindt zich een stenen gebouw. Of het de afbeelding van een bestaand gebouw (een kerk, abdij, klooster, burcht, kasteel?) uit het begin van de 17de eeuw is, is onduidelijk. Het glasraam werd in 1877 door kunstschilder-glazenier Van der Poorten (Brussel) gerestaureerd. Uit diens atelier komt in dezelfde kerk nog een ander 14-delig beeldverhaal uit de Goede Week, nl. de gebrandschilderde kruiswegstaties, voorgesteld in de ramen van de neoromaanse zijbeuken.

De Sint-Pieterskerk van Kortessem is normaliter toegankelijk van 9 tot 17 uur.

Christus-op-de-koude-steen

Dit beeld (triptiek foto/links) in Maaslandse gotiek dateert uit het begin van de 16de eeuw (1510-20) en behoort tot het patrimonium van de decanale Onze-Lieve-Vrouwkerk van Sint-Truiden centrum. De pose ‘Christus-op-de-koude-steen’ die inhoudelijk kadert in het lijdensverhaal, is in geen enkel passieverhaal van de vier evangelisten beschreven en komt ook niet voor bij de taferelen van de kruiswegstaties. Het betreft een toevoeging –na aandringen van het volksgeloof– uit de middeleeuwen (15de-17de eeuw) van een op een steen rustende en zichtbaar uitgeputte Christus (met een lendendoek) op weg naar Golgota waar hij de kruisdood zal sterven. Wanneer Christus als een peinzend man volledig naakt is afgebeeld, wordt dit geïnterpreteerd als een rustmoment vlak vòòr de kruisiging … een moment waarin hij zijn levensloop overdenkt. In de 16de-eeuwse renaissancekunst werd de Goddelijke Jezus vaak op een aardse, zeer menselijke en kwetsbare wijze voorgesteld.

Nog in de hoofdkerk van Sint-Truiden bevindt zich een liggend, gepolychromeerd houten beeld ‘Christus in het graf’. Dit laatgotisch beeld dateert uit het begin van de 16de eeuw en ligt in een eikenhouten, laatbarokke vitrinekast van ca. 1700.

De hoofdkerk van Sint-Truiden, toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw, is dagelijks toegankelijk.

Piëta

Inzake piëta’s geldt dezelfde restrictie als de afbeelding van ‘Christus-op-de-koude-steen’: het is als momentopname een middeleeuwse toevoeging aan het originele, Bijbelse passieverhaal.

Een piëta is een zittende Maria met het dode lichaam van haar zoon op de schoot. In het lijdensverhaal situeert deze pose zich vlak na de kruisafneming. De afgebeelde piëta (triptiek-foto/rechts) staat in de Sint-Genovevakerk van Zepperen en dateert uit het begin van de 16de eeuw. Typisch zijn de onlogische verhoudingen: de volwassen Jezus is veel kleiner dan Maria. Men deed dit om de verhouding moeder-kind te beklemtonen.

Er bestaan, naast piëta, diverse synoniemen voor deze beeldengroep: de Nood Gods, Onze-Lieve-Vrouw van Troost, Onze-Lieve-Vrouw van Smarten en Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën. Laatstgenoemde komt meestal voor als sluitstuk van een 7-delige beeldengroep waarop de zeven voor Maria droevigste scènes uit het leven van haar zoon Jezus worden afgebeeld. Dit is o.m. het geval in de bedevaartkapel van Oetersloven (Berlingen, Wellen). 

Zowel de Sint-Genovevakerk van Zepperen als de bedevaartkapel van Oetersloven zijn toegankelijk.

Het Laatste Avondmaal

Op de vooravond van zijn fatale lijdensweg zat Jezus een laatste maal samen met zijn leerlingen aan tafel. Het breken van het brood tijdens deze reünie wordt in de traditie van de Katholieke Kerk beschouwd als de intronisatie van de H. Communie, één van de zeven sacramenten van de christelijke leer. Het barokke schilderij ‘Het Laatste Avondmaal’ (foto) hangt in het kerkportaal van de Sint-Genovevakerk van Zepperen. Het dateert uit 1626 en is geschilderd door François Walschartz (°Luik, 1598- †Luik, 1679). Jezus zit centraal met rond hem de twaalf apostelen. De dame met hoofddoek rechts van Jezus is vermoedelijk Maria Magdalena. Er is kennelijk een discussie binnen de groep. Jezus heeft immers gezegd dat één van hen hem weldra zal verraden. Men vraagt zich af wie die spion zou kunnen zijn. De schuldige gebaart van krommenaas maar is toch duidelijk herkenbaar … de man met het Venetiaans blonde haar en dito baard. Gevonden? In de hand heeft hij de geldbuidel met de zilverlingen van toen –de kronen van de middeleeuwen en de euro’s van vandaag–: judassen zijn kennelijk van alle tijden. De sommelier rechts beneden herinnert ons eraan dat bij de consecratie, naast het nuttigen van brood, ook wijn (symbool voor het bloed van Christus) gedronken wordt. De hond is wellicht een folieke van de schilder.

De Sint-Genovevakerk van Zepperen is dagelijks toegankelijk.

Diverse grootmeesters hebben dit thema ‘Het Laatste Avondmaal’ gepenseeld. Een van de oudste doeken (1464-68) is het gotisch schilderij van Dieric Bouts in de Sint-Pieterskerk van Leuven. Het wellicht meest bekende ‘Laatste Avondmaal’ is het fresco van Leonardo da Vinci in Milaan. Het betreft een renaissancistisch meesterwerk uit 1495-98. Een kopie van dit meesterwerk is te bezichtigen in de abdij van Tongerlo; het dateert uit het begin van de 16de eeuw en naar verluidt zou da Vinci zelf enkele figuren geschilderd hebben. Ongetwijfeld staan er in tal van Haspengouwse kerken en kapellen nog meer en andere fraaie herinneringen aan het lijden (de Goede Week) en de verrijzenis (Pasen) van Jezus Christus. Ik denk hierbij aan de Sint-Maartenkerk (oorspronkelijk de H. Grafkerk) te Sint-Truiden, de barokke H. Grafkapel te Kanne (Riemst) en het laatbarokke portiekaltaar met de ‘Kruisdood van Jezus’ (een 18de-eeuwse kopie naar een werk van Antoon Van Dijck) in de Sint-Laurentiuskerk van Overrepen (Tongeren). Voor mijn selectie heb ik mij vooral laten inspireren door kerken die doorgaans toegankelijk zijn zodat je er dan de objecten in situ kunt bekijken.

Mijn paaswensen

In de hoop en het geloof dat na het lijden en de pijn in de aanloop naar Pasen, er een tijd aanbreekt van verrijzenis … een nieuwe zinvolle toekomst, gefundeerd op ‘gezond verstand’: een wereld van meer respect en minder afgunst, van meer samenhorigheid en minder egoïsme, van meer democratie en minder dictatuur, van vrede i.p.v. oorlog, van meer verwondering en minder onverschilligheid, van meer samenwerking en minder tegenwringers… wens ik U allen een gezegend Pasen 2020.

Lapis, mors-abolescens.
9 april 2020


Scroll to Top
Scroll to Top