Grensoverschrijdend gedrag … er gaat geen dag voorbij of dit onderwerp komt in de media ter sprake. Het leidt niet alleen tot al dan niet helende gesprekken, maar ook tot processen en zelfs oorlogen! In deze blog laat ik mijn bescheiden licht schijnen op actueel grensoverschrijdend gedrag aan de zuidrand van het Limburgse Haspengouw. En ook hier draaien de grensoverschrijdende controverses rond universele thema’s zoals energietransitie, milieubehoud, biodiversiteit, landschapszorg, gezondheid, grondstoffen en last but not least … politiek.

Biomassacentrale Lixhe (1)

De stad Visé verleende in februari 2022 een omgevingsvergunning aan het Waalse CBR voor de bouw van een biomassacentrale naast zijn cementfabriek aan het Albertkanaal in Lixhe. De centrale, een project van elektriciteitsproducent Bee Green Wallonia (Mechelen, 2016) zal ‘draaien’ op houtafval uit China, Canada en … Rusland. De geplande biomassacentrale heeft een vermogen van 10MW en moet ‘groene energie’ in de vorm van elektriciteit en warmte leveren aan CBR en als stoom aan de nabije mineraalfabriek Imerys; de eventuele overschotten kunnen in het lokale netwerk geïnjecteerd worden. De centrale zal uitgerust worden met aardgasmotoren die enkel tijdens de piekuren ingeschakeld worden. Volgens specialisten zal deze grootscheepse ‘internationale houtverbranding’ de omgeving verpesten met fijnstof, stikstof en stank. De luchtkwaliteit en de biodiversiteit van de natuur, het milieu en het landschap en de toeristische troeven van de brede omgeving zullen onherstelbaar aangetast worden, o.a. de schilderachtige Voerstreek, het glooiend Zuid-Nederlands Heuvelland en de orchideeën op het kalkplateau van Caestert zijn bedreigd. De stichting Milieudefensie (Maastricht), de gemeente Eysden-Margraten en de provincie Nederlands-Limburg protesteren en starten een onderzoek. Burgercomités, o.m. ‘Défendons Nos Villages’ en ‘Goed Leven in de Jekervallei’ (Eben-Emael), opperen dat CBR zich met dit project een vals groen imago wil aanmeten. De gemeente Riemst, de provincie Limburg en Vlaanderen hebben beroep aangetekend.  De Waalse overheden leggen (voorlopig) alle bezwaren naast zich neer. Och ja, het dossier is dan ook uitsluitend in het Frans opgesteld ook al zal de ‘wind’ Voeren en Nederlands-Limburg –hier spreekt men Nederlands– opzadelen met nadelige gevolgen voor mens, dier en milieu. Wordt ongetwijfeld vervolgd en gevolgd ... en dit met argusogen voor wat het houtafval uit Rusland betreft!

Windpark Moelingen (2)

In 2015 ontplooide het jonge West-Vlaams bedrijf All-Energy plannen om langs de Schansweg, in de (kwetsbare) winterbedding van de Maas in Moelingen, twee windturbines te plaatsen. Een derde turbine zou gebouwd worden op de archeologische site ‘Fort/Schans van Navagne’, gebouwd tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1639) om de scheepvaart op de Grensmaas te controleren. Het project, dat aanvankelijk door de gemeente Voeren werd gesteund, zou groene stroom voor zo’n 4 000 gezinnen genereren … of in één klap het reeds immergroene Voeren compleet klimaatneutraal maken! De initiatiefnemer motiveert: “De Maasvallei is reeds een geleider van allerhande infrastructuren zoals een spoorweg, de E25, hoogspanning- en gasleidingen”. Na verzet van o.m. de gemeente Eijsden-Margraten (Nl) en de provincie Nederlands-Limburg werden de plannen in 2017 opgeborgen. Men vreesde schade allerhande voor het nabije Nationaal Landschap Zuid-Limburg en een Natura-2000 gebied. Ook de bestendige deputatie van de provincie Belgisch-Limburg weigerde een vergunning o.a. omwille van de nabijheid van ‘kwetsbare Waalse natuurgebieden’. 

Romontgroeve (3)

Volgens een protocol uit de jaren ’70 van de vorige eeuw mag de cementfabriek CBR, gevestigd aan de linkeroever van het Albertkanaal te Lixhe,  tot 2043 een areaal van 550ha krijtgronden op de noordwestelijke valleihelling van de Jeker/Geer afgraven: eerst 330ha in Wallonië, daarna 220ha in Vlaanderen. De exploitatie van de Romontgroeve op Waalse bodem is opgedeeld in drie fasen. Fase 1 (1976-2014) is voltooid en reeds ten dele hersteld (= terug omgezet in lagergelegen landbouwareaal). Fase 2 (2014-26) is momenteel in exploitatie en wordt geïllustreerd door het bleekgele kraterlandschap van bijgaande foto. Tijdens een informatiebijeenkomst voor het publiek op 10 september 2020 ontvouwde CBR de plannen voor Fase 3 (2026-2043). Concreet betreft het de ontginning van de laatste voorradige 110ha op Waalse bodem. In de eerste helft van 2021 wijzigde de Waalse overheid het gewestplan en verleende hiermee aan CBR de noodzakelijke exploitatievergunning voor Fase 3. Dit geeft CBR bedrijfszekerheid tot tenminste 2043. Naar verluidt gebeurden deze Waalse acties (= herziening van gewestplannen en herbestemming van gronden) zonder consultatie en inspraak van de Vlaamse administratie. Nochtans situeert de derde fase van het uitbreidingsgebied Romontberg zich pal op de gewestgrens tussen Wallonië (Bassenge, Eben-Emael) en Vlaanderen (Riemst, Zichen-Zussen-Bolder, Vroenhoven en Kanne).

Omwonenden –zowel in Vlaanderen als in Wallonië want in Fase 3 komt de steile groevewand voor het eerst akelig dicht in de buurt van hun habitat, hun huizen en tuinen– voelen zich bedreigd en eisen medezeggenschap in deze ingrijpende plannen. Ze organiseren zich in verenigingen zoals het comité ‘Goed leven in het Jekerdal’ met zetel in Eben-Emael.  Ze vrezen jarenlang neerslag van fijn stof, lawaaihinder en problemen inzake veiligheid, gezondheid, milieu, mobiliteit, landbouw en grondwater.  Ze stellen overtredingen tegen eerder gemaakte afspraken aan de kaak zoals een ontoereikend landschapsherstel en het niet respecteren van bufferzones tussen de groeve en de aanpalende landbouwpercelen. CBR voelt de bui echter hangen en anticipeert.  Om de protesten in de kiem te smoren richt het bedrijf in de zomer ‘21 zelf een zgn. burgerplatform alias dialooggroep op. Het belooft maximaal rekening te houden met de opmerkingen over landschap, erfgoed, biodiversiteit en milieu. Bovendien streeft men in de toekomst naar ‘een productieproces waarbij de CO₂-uitstoot met 95% verminderd wordt’. Maar deze beloften nemen de argwaan bij de betrokkenen niet weg. Men noemt het ‘schijninspraak’: CBR wordt afgeschilderd als onbetrouwbaar omdat het in het verleden meermaals zijn engagementen niet nakwam. 

Ook het gemeentebestuur van Riemst sluit zich aan bij de grieven en wil, samen met Bassenge, een intergemeentelijk en grensoverschrijdend adviescomité oprichten. Voorlopig blijft het stil aan de overkant van de gewestgrens. En wat zal er gebeuren bij het naderen van 2043 wanneer een deel van Vlaanderen vanuit Wallonië letterlijk aangesneden zal worden? 

Windpark Dalhem (4)

Het Waals Gewest gaf medio 2021 elektriciteitsproducenten Engie Electrabel en Vortex Energie een vergunning voor de bouw van een windpark met zes (vijf plus één) turbines in Dalhem, langs de rue de la Gare ten noorden van de goederenspoorlijn Visé-Aken. Deze locatie ligt op een steenworp van Vlaanderen, in loco de zuidgrens van ’s Gravenvoeren. Eens voltooid zal het park jaarlijks het licht laten branden in ca. 9 000 woningen. Het betreft een ‘aangepaste’ versie van eerdere pogingen die zowel door de Vlaamse als de Waalse overheden werden afgewezen.

Het gemeentebestuur van Voeren en de beruchte Vlaamse tandem Demir-Diependaele, bevoegd voor ‘Omgeving’ en ‘Onroerend Erfgoed’, vinden dit niet kunnen: ze noemen deze 150 meter hoge, driearmige masten een aantasting van het pittoreske Voerens krijtlandschap en zijn natuur, dé toeristische troeven van dit uniek lapje ‘Overmase Vlaanderen’! Bovendien zijn ze verbolgen omdat ze pas over de Waalse plannen werden ingelicht toen die reeds in een gevorderd stadium verkeerden. Bovenop de landschapsschennis liggen de klassieke klachten: slagschaduw, geluidshinder en beknotting van de biodiversiteit. Ook de Provinciale Ontwikkelingsmaatschappij  ‘POM Limburg’ en de Universiteit van Luik tekenen, zij het op totaal andere gronden, beroep aan: ze vrezen dat de trillingen van deze turbines de mogelijke komst van de Einsteintelescoop naar de Euregio Maas-Rijn hypothekeert. Deze regio is immers, samen met het Italiaanse eiland Sardinië, in de running om dit futuristisch observatorium binnen te halen. [Ter informatie. De Einsteintelescoop, te bouwen op 300 meter onder het maaiveld, werkt op basis van zwaartekrachtgolven. De zijden van de driehoekige telescoop zijn 10 kilometer lang. Het is bedoeld om meer diepgang te krijgen in de oorsprong van het heelal en de zgn. ‘zwarte gaten’. De kosten van dit futuristisch project worden momenteel geraamd op 2 miljard euro … goed voor 1 500 jobs. In 2024 neemt Europa een beslissing omtrent de locatie.] Naar de bescheiden mening van ondergetekende Lapis Mors-Abolescens liggen beide rivaliserende Europese regio’s in aardbevingsgevoelig gebied: Sardinië  ligt dicht bij  het contact van de Euraziatische/Afrikaanse plaat, de Euregio ligt aan de rand van de nog actieve Rijnslenk. Deze communautaire soap van het Dahlemse windpark versus het grenzeloos Voerens landschapspark enerzijds en de prestigieuze Einsteintelescoop anderzijds wordt ongetwijfeld vervolgd. 

De Berwijn alias La Berwinne (5)

Onder normale meteorologische omstandigheden bepaalt de traag vlietende, ondiepe Berwijn mede de charmes van Moelingen, het meest westelijke van de zes Voerdorpen. Maar als het in de regio hard of langdurig regent, dreigen er telkens weer rampzalige overstromingen zoals in juni 2018 of medio juli 2021. Dit levert dan meelijwekkende krantenkoppen op zoals ‘De zetel dreef door de woonkamer’. Wanneer de watersnood het hoogst is, komen steevast gelaarsde ministers langs om, voor de lenzen van de (toevallig?) aanwezige persfotografen, hun medeleven te tonen en beloftes te formuleren. “Deze toestand is ongezien in België. We gaan er vanuit Vlaanderen alles aan doen om de mensen te helpen en gaan bekijken of we deze overstroming als ramp kunnen erkennen. De geplande verbredings- en uitdiepingswerken zullen met spoed uitgevoerd worden”. Naar mijn bescheiden mening zijn deze ingrepen niet de duurzame oplossing voor deze steeds terugkerende waterellende in de flessenhals Moelingen … hooguit even uitstel van executie. Trouwens, in tijden van normale debieten zal de Berwijn volgens de universele wetten van  ‘erosie en sedimentatie’ haar door graafmachines abnormaal verbrede of uitgediepte bedding weer dichtslibben. Alleen de stroomopwaartse aanleg van voldoende buffer- en overstromingsbekkens kan de waterdruk op Moelingen beheersen. Maar helaas, stroomopwaarts van Moelingen kent men de Berwijn niet. Daar, in het grasgroene land van Herve, spreekt men van ‘La Berwinne’. Meer dan 99% procent van het water dat door de Berwijn in Moelingen stroomt, is afkomstig uit Wallonië. Enkel grensoverschrijdend overleg tussen Vlaanderen en Wallonië, gevolgd door daadwerkelijk graafwerk langs stroomopwaarts gelegen oevers,  kan dit communautair waterprobleem duurzaam oplossen.

Het Waalse dorpje Mouland werd overigens meermaals met grensoverschrijdend gedrag geconfronteerd. De Duitse doortocht in augustus 1914 trok een spoor van vernieling door het dorp: een 70-tal woningen werd in brand gestoken. De geteisterde huizen werden met overheidssteun heropgericht; ze zijn nu nog steeds herkenbaar aan een gevelsteen met de letters ORD (Office des Régions Devastées) en het jaartal (1920) van hun herstelling. En in de zestiger jaren van de 20^ste eeuw voerden Wallonië en Vlaanderen een aantal grenscorrecties uit: Fourons (o.a. Mouland) werd toen, niet zonder slag of stoot, uit Liège losgeweekt en onder de benaming Voeren (Moelingen) naar de Vlaamse provincie Limburg overgeheveld. Maar hiermee zijn blijkbaar niet alle communautaire obstakels opgelost!

Windpark Wonck-Bassenge (6)

Op 19 april 2017 verleende de Waalse overheid aan Elicio (Oostende) een ‘permis unique’ alias een vergunning voor de plaatsing van 9 windturbines in het open akkerlandschap tussen de dorpen Wonck (Bassenge, W) en Val-Meer en Zichen-Zussen-Bolder (Riemst, Vl). De gemeente Riemst en enkele zich benadeeld voelende inwoners gingen hiertegen meerdere malen in beroep. Hun motieven waren: negatieve gevolgen voor omwonenden en het milieu én ook, verstoring van de openbare ruimte. Ondanks nog twee lopende beroepen werden begin 2021 de werkzaamheden op het terrein toch aangevat. In februari ‘21 kwam het even tot schermutselingen op het terrein toen Riemst een noordelijke toegangsweg naar de werf afsloot. De aannemer had naar verluidt een gemeentelijke ruilverkavelingsweg zonder Riemster permissie verbreed om zo de doorgang te verzekeren van het zwaar transport van de onderdelen. Op 21 december 2021 verklaarde de Raad van State de laatste nog lopende Vlaamse klachten nietig. Zonder verdere obstructies verwacht Elicio dat het windpark Wonck-Bassenge in april 2022 operationeel wordt en kunnen voortaan 16 000 nieuwe gezinnen van groene stroom genieten. Het windpark van Wonck-Bassenge –strategisch neergepoot op een letterlijk ‘marginaal’ gelegen en onbewoonde morzel plateaugrond ten noorden van de Jekervallei– is tot op heden de enige vergunde locatie op Waalse bodem in deze grensregio. De indieners van gelijkaardige windprojecten in Boirs, Glons, Roclenge-sur-Geer en Juprelle vingen voorlopig immers bot. ‘Maar wat niet is, nog komen kan’ vreest men in Riemst waar men vooral bezorgd is over de impact van de seismische trillingen, veroorzaakt door de draaiende turbines, op het onstabiele mergelsubstraat.

Luchthaven Bierset (7)

Liège Airport alias de regionale luchthaven Bierset wil groeien en beoogt daartoe een ruimtelijke uitbreiding, o.a. nieuwe kantoren en loodsen, reliëf-wijzigende grondwerken en een verlenging van de start- en landingsbaan om grotere cargo’s te verwelkomen. Momenteel passeert in Liège Airport jaarlijks één miljoen ton goederen; tegen 2040 wil men dit opkrikken naar 2,5 miljoen ton. Concreet betekent dit een gemiddeld dagelijks debiet van ca. 180 vluchten!  Om dit alles administratief en juridisch in correcte banen te leiden werd een milieueffectenrapport opgesteld. De gemeente Riemst en een aantal uitgeslapen Riemstenaren protesteren. Men heeft niets tegen het streven naar economische groei maar niet ten koste van hun nachtrust. Ze eisen dus stille vliegtuigen, een aanpassing van de vlieghoogten en –liefst van al– andere routes. Burgemeester Vos (Riemst) vraagt een intergemeentelijk Vlaams Overlegcomité Bierset. Ter informatie: in vogelvlucht is de afstand Bierset-Riemst ca. 15 kilometer; het in deze materie onmondige Herstappe ligt binnen een straal van 10 kilometer t.o.v. de luchthaven. Ook gemeenten in Nederlands-Limburg (Maastricht, Eysden-Margraten, Gulpen-Wittem) en zelfs de Duitse grensregio Aken-Keulen vrezen geluidsoverlast en luchtverontreiniging (o.a. lozingen van kerosine). In Luik gaat men alles herbekijken met de belofte het resultaat te communiceren tegen de zomer ’22 want er is haast bij … de huidige vergunningen vervallen immers eind 2022!     

Windproject Ventori (8)

In Millen-Elst (Riemst) en op het industriepark Tongeren-Oost bevindt het windproject Ventori zich in de planningsfase. Ventori is een collectief van de energiemaatschappijen Eneco, Luminus, Elicia en Limburg Win(d)t. Een aantal van deze maatschappijen diende voorheen tevergeefs afzonderlijke dossiers in voor kleinere projecten. Nu proberen ze het, zoals de overheden dat vragen, met een gezamenlijke en degelijk onderbouwde aanpak. Ze beogen concreet de bouw van 15 turbines: 7 op het industriepark Tongeren-Oost en 8 langs de E313 te Millen, d.w.z. een capaciteit van 75MW of elektriciteit op jaarbasis voor 64 000 gezinnen. Of en in welke mate Ventori [Vent (Fr. = wind) + To(ngeren) + Riemst ] de eerste stap is in een ruimer gewestgrensoverschrijdend windpark met een honderdtal turbines zal later moeten blijken.

Het actiecomité ‘De bezorgde inwoners van Riemst, Tongeren en ver daarbuiten’, de vereniging ‘Leefbare Energie Vlaanderen’ en de gemeente Riemst waarschuwen voor problemen voor mens, dier en milieu, o.a. visuele vervuiling, geluidsoverlast, slagschaduw, … Men stemt in met de zoektocht naar alternatieve energiebronnen maar niet in een directe woonomgeving. In de stad Tongeren en in het aangrenzende Wallonië blijft het (voorlopig) windstil!  Stilte voor de storm?

Grensverleggend geduld

De afgelopen decennia liepen onder de auspiciën van de Europese koepel Interreg meerdere projecten en programma’s om de samenwerking over de grenzen heen in de Euregio Maas-Rijn te bevorderen. Dikwijls resulteerde dit in waardevolle wetenschappelijke studies en rapporten. Maar na de plechtige academische voorstelling van de resultaten bleef het meestal angstvallig stil op het terrein … tot op heden waren het vaak verhalen van veel woorden en goede voornemens maar helaas weinig daden en acties. Zo werkte ik in 1995 redactioneel mee aan het Vlaamse luik van de Euregiogids ‘Mergelland, Grenzeloos Wandelen en Fietsen’. Na de prestigieuze voorstelling van deze gids in het dito Chateau de Neercanne heb ik niets meer van dit project gehoord … nochtans was er een bewegwijzering on the field beloofd. Helaas! Eind 2013 werd in het Gallo-Romeins Museum te Tongeren het interreg-project Aquadra afgerond met de voorstelling van de vergelijkende resultaten. Ik citeer: ‘De waterbeheerders uit de verschillende regio’s hebben doorheen de jaren hun eigen instrumenten ontwikkeld, soms voor eenzelfde waterloop. Dat is begrijpelijk, maar niet bevorderlijk voor geïntegreerd waterbeheer van bron tot monding: daarvoor is grensoverschrijdende samenwerking nodig. AQUADRA bracht de partners uit de verschillende regio’s tot die samenwerking waarbinnen ze nieuwe instrumenten ontwikkelden die ze kunnen gebruiken. ’Het betrof —op papier althans– een grensverleggend project voor de Jeker, de Voer, de Berwijn en de Geul. Langs het Voerens wandelroutenetwerk herinnert aan rustbank (foto) aan dit project. Toen we enkele dagen geleden de fotosessie bij deze blog maakten, rustten we –vlak bij het schilderachtige Veurs– even uit op deze ‘geïllustreerde’ bank. Ik heb er in alle stilte heel diep nagedacht en vervolgens www.aquadra.eu genoteerd.  Helaas is de ‘site niet meer bereikbaar’, beweert mijn computer …

Lapis, mors-abolescens.
23 maart 2022