Mens & samenleving

De fusiekoorts stijgt

9 februari 2022 Haspengouw 1262

Momenteel stofferen 16 gemeenten geheel of gedeeltelijk het Haspengouws landschap. Mogelijks wordt dit aantal kortelings gereduceerd. Er staan immers twee fusies in concrete steigers, nl. de organische en logische samensmelting Bilzen/Hoeselt en de in menig opzicht controversiële stedenfusie Tongeren/Borgloon. Hierdoor staan Riemst en Heers letterlijk aan de zijkant. In Centraal-Haspengouw zijn Kortessem en vooral Alken nog steeds koortsachtig op zoek naar partners. Het resultaat van het referendum in Wellen kan hier soelaas bieden. In het westen, nabij de grens met Vlaams-Brabant, zijn momenteel nog geen besmettingen met het fusievirus ‘Euro500’ gerapporteerd.

De meest recente gemeenteraadsverkiezingen vonden plaats op 14 oktober 2018. In de bontgekleurde Haspengouwse folders en pamfletten die deze stembusslag voorafgingen was er nauwelijks sprake van intenties om te fusioneren. Integendeel, meerdere plichtsbewuste kandidaten kantten zich openlijk tegen het opdoeken van hun gemeente. Het motief om te fusioneren, gelanceerd door Vlaams minister Somers, was even aanlokkelijk als verleidelijk: nieuwgevormde blokken van minstens 20 000 inwoners kunnen rekenen op een blanco cheque van 500 euro per ingeblikte inwoner. Ondanks de fusieoperatie van 1970-76, waarbij het aantal gemeenten in Haspengouw reeds drastisch van 121 naar 16 afslankte, bevinden zich momenteel toch nog 12 Haspengouwse gemeenten onder de ‘kritische’ drempel van 20 000 zielen! Sommige onderzoekers beweren dat de ‘bestuurskracht’ –dit magisch woord duikt in zowat elk rapport op– onder deze drempel niet langer levensvatbaar is. Hier en daar werden in de pers en in achterkamers ballonnetjes opgelaten. In dit proces was corona eerder een zegen: er werd vaak digitaal vergaderd en zo moest men elkaar niet recht in de ogen kijken. Dan kan en durft men altijd meer en valt het schaamrood minder op.

DE OOSTFLANK

Bilzen, Hoeselt en Riemst

In oktober 2020 beslissen Bilzen, Riemst en ook Hoeselt (aanvankelijk nog twijfelachtig) de opportuniteit om een ‘organische’ (≠ kunstmatige) fusie met drie te onderzoeken. Een vlotte intergemeentelijke samenwerking bestaat trouwens reeds langer, o.m. inzake brandweer , politie en vaccinatie. Ze bestellen twee vergelijkende studies: huisbankier Belfius onderzoekt de financiële profielen, Idea Consult moet peilen naar de haalbaarheid van een ca. 59 000-koppige megafusie. De resultaten van de perspectiefnota worden verwacht tegen het voorjaar van 2021. Er wordt een stuurgroep opgericht met aan boord de drie burgemeester en één schepen van elke gemeente. Op 23 maart 2021 reserveert de gemeente Bilzen de website ‘Gemeente Biesen’: naar eigen zeggen een voorzorgsmaatregel want ‘de bevolking zal in een latere fase inspraak hebben in de definitieve nieuwe naam van hun gemeente’. Begin mei 2021 haakt Riemst –naar verluidt totaal onverwacht– af.

Bilzen + Hoeselt = Biesen?

Bilzen en Hoeselt vinden het spijtig maar doen verder. Op 28 juni 2021 keuren hun beider gemeenteraden –unaniem– de voortgang en verdieping van de fusiegesprekken goed. In oktober 2021 schrijven ze een vacature uit voor een transitie- alias fusiemanager (M/V/X) om het fusieproces verder te stroomlijnen zonder de actuele werking van de huidige gemeentebesturen in het gedrang te brengen. Op 01/01/2022 heeft de foetus Biesen een inwonersgewicht van 42 280.

Riemst blijft solo … te weinig boter bij de vis!

Het afhaken van Riemst heeft te maken met interne meningsverschillen binnen de CD&V-meerderheid, geventileerd op de gemeenteraad van 12 april 2021. Men is van oordeel dat de voordelen van een fusie (althans voorlopig) niet opwegen tegen de nadelen. Uit een externe studie blijkt dat een fusie geen belastingvoordeel oplevert voor Riemst en dat fuseren de bestuurskracht niet verhoogt. Bovendien vreest men dat de 13 Riemstse kerkdorpen in een megafusie met Bilzen en Hoeselt hun kenschetsende eigenheid zullen verliezen. Er is ook een politiek motief om te passen, nl. de verkiezingsbelofte van CD&V om tijdens de huidige legislatuur de autonomie niet te lossen. Mogelijks is het (te vroegtijdig) lekken van de nieuwe fusienaam ‘Biesen’, waarin het gehalte ‘Riemst’ nihil is, bij sommigen in het verkeerde keelgat geschoten?

Als onafhankelijk waarnemer kan ik beamen dat Riemst specifieke thema’s heeft die in een bredere fusie zo niet dreigen te verdampen dan toch zullen verdunnen. Ik denk hierbij aan de gevoelige mergelproblematiek (Kanne, Zichen-Zussen-Bolder, Valmeer),  grensconflicten (o.a. mergelontginning, inplanting van windmolens, geluidsoverlast), de sociaaleconomische wisselwerking met het nabije Maastricht en de terechte ambities binnen het Euregio-verhaal.  Bovendien nadert men met 16 774 inwoners op 01/01/2022 de ‘kritische’ Somerslimiet. 

CENTRAAL-HASPENGOUW

(Hart van) Haspengouw – Part One

In oktober 2020 bestellen Alken, Borgloon, Heers, Kortessem en Wellen –een kwintet buurgemeenten in het geografisch centrum van Haspengouw– gezamenlijk een studie waaraan een prijskaartje van 30 000 euro kleeft. Ze willen een objectief en up-to-date document als soliede basis waarop een eventuele toekomstige samenwerking en/of fusie kan overwogen/gebaseerd worden. Het betreft een wetenschappelijke analyse waarbij van elke gemeente de financiën, de fiscaliteit, de strategische planning, het personeelsbeleid, de interne organisatie en de burgerparticipatie vergelijkbaar in beeld gebracht worden. Trouwens, het is meer dan een first date want er bestaan al samenwerkingsverbanden tussen de ‘vijf’ vermits ze het kiesdistrict en de politiezoneKanton Borgloon’ stofferen. Het rapport wordt op 5 juli 2021 voorgesteld en toegelicht aan de raadsleden van de vijf betrokken gemeenten. Het onafhankelijke (?) studiebureau houdt in zijn conclusies blijkbaar rekening met de hold-up van ‘Tongeren-Borgloon’ (infra) en suggereert als een soort deus ex machina ofwel een fusie van vier gemeenten ofwel een volwaardige samenwerking in gemeentegrensoverschrijdende knelpuntsectoren zoals ‘omgeving’, ‘ruimtelijke ordening’ en ‘mobiliteit’.

Tussenspel: de demarche van Tongeren

In de herfst 2020 stelt de burgemeester van Tongeren vast dat zijn stad naast de fusieboot (en de daaraan verankerde graaipot) dreigt te vallen. Immers, in het oosten zoeken Bilzen, Hoeselt en Riemst toenadering. En in het westen voeren de ‘vijf’ van het kanton Borgloon wat in het schild. Voor het te laat is ventileert de fijn besnaarde en ervaren Tongerse leidsman via de hem bevriende pers zijn interesse in een samenwerking en/of fusie met Heers, Borgloon en/of Kortessem. Heers en Kortessem wimpelen de avances van Tongeren (voorlopig) af en wachten, in overeenstemming met de spelregels van het ‘politiek fatsoen’, de resultaten van de door hen bestelde en door hun burgers betaalde haalbaarheidsstudie (supra) af. Maar de politiek gelijkgezinde burgemeester van Borgloon is gecharmeerd. Op 3 augustus 2021 declareren Tongeren en Borgloon officieel hun intenties om in de nabije toekomst concrete gesprekken omtrent een fusie tussen de twee historische steden op te starten. Intussen heeft de burgemeester van ’s lands oudste stad verklaard dat, wat ook de afloop moge zijn, de naam Tongeren coûte que coûte behouden moet blijven. De overige vier van het kanton Borgloon nemen not amused acte van de Tongerse demarche … en maken zich op voor “Part Two” van de fusiesoap ‘Hart van Haspengouw” (infra). De Blue Monday van de recente Haspengouwse geschiedenis is nakend!

De stedenfusie Tongeren-(Borgloon)

Op 2 september 2021, toen het doek viel over ‘Hart van Haspengouw - Part One”, heeft Borgloon zich officieel verloofd en ja gezegd voor een fusietraject met Tongeren. In beide locaties gebeurt dit meerderheid tegen minderheid. Vragen of bedenkingen van de oppositie worden afgewimpeld, idem dito voor wat betreft de democratische vraag van bezorgde burgers om inspraak via referenda. Externe haalbaarheidsstudies zijn overbodig. Men vat –zoals dit in landbouwregio’s met de paplepel ingegeven is– de koe bij de horens: duo’s van diensthoofden werken aan een inventaris van elk domein. Tongeren verantwoordt zich met de quote ‘Geef ons een eerlijke (?) kans, de echte hangijzers zijn voor de volgende bestuursploeg’. Waar hebben we dergelijk taalgebruik nog gehoord? De burgemeester van Borgloon waarschuwt de in de steek gelaten ‘overige’ Haspengouwers: ‘van een landschap grand cru kan je niet eten’ (foto). Eind oktober 2021 raakt bekend dat de burgemeester van Borgloon halfweg de legislatuur troonafstand doet ten voordele van een partijgenoot. Uitgerekend op de laatste werkdag van zijn ambtstermijn – op 31/12/2021– voorspelt hij in een bevriende krant zijn afscheidsgeschenk aan de Loonse bevolking: tegen het einde van de huidige legislatuur is het belevingscentrum ‘Graven van Loon’ een feit. Als eerste schepen houdt de oud-burgemeester na de stokwissel de touwtjes wellicht stevig in handen. Op 01/01/2022 staat de inwonerteller van de stedenfusie Tongeren-Borgloon op 42 825.

 (Hart van) Haspengouw – Part Two

Na de vaandelvlucht van Borgloon stellen Alken, Heers, Kortessem en Wellen op Blue Monday 2 september 2021 vast dat ze voor het vervullen van hun fusiedrang andere paden moeten bewandelen. Hoe liggen op Valentijnsdag 2022 hun kaarten en wat zijn de mogelijkheden?

° Het landelijke Heers is compleet geïsoleerd maar treurt daar niet echt om. De zittende meerderheid is trouwens geen fervente believer van een overhaaste fusie. Men boert er goed en gooit zijn gemeentelijke autonomie liever niet zomaar te grabbel. Heers voelt meer voor een vrijwillige intergemeentelijke samenwerking in administratieve domeinen waar gespecialiseerd personeel vereist is, m.a.w. een intensifiëring van het reeds bestaande GECORO-instrument. Men wil absoluut geen verweesde annex worden in de fusie Tongeren-Borgloon. En fuseren met het aangrenzende, eveneens landelijke, Gingelom is politiek (voorlopig) onbespreekbaar.

° Het oer-Haspengouwse Wellen vervult een sleutelpositie in de formatie van een mogelijke restfusie. Tijdens de stembusslag in het najaar van 2018 kantte de huidige burgemeester zich openlijk tegen eender welke fusie. Tot wanhoop van velen heeft ze die stelling consequent en lange tijd met hand en tand verdedigd.  Eind 2021 gaat de Wellense meerderheid dan toch akkoord met de meest democratische piste … een gemeentelijk referendum. Deze in ons land ongewone volksraadpleging wordt momenteel inhoudelijk voorbereid want de vraagstelling mag het antwoord niet beïnvloeden. Er is trouwens geen haast bij. De uitkomst van dit referendum kan bepalend zijn voor de toekomstige administratieve kaart van Haspengouw.

°Om het vereiste quorum van 20 000 inwoners te halen heeft Kortessem de grootste keuze. Dit kan unilateraal via een fusie met het politiek rommelige Diepenbeek dat recentelijk ook een studie bestuurskrachtanalyse bestelde. Trouwens, Kortessem en Diepenbeek –op 01/01/2022 goed voor 27 824 inwoners– besnuffelen elkaar reeds geruime tijd. In zo’n fusie moet Kortessem eerlijkheidshalve de slogan ‘Poort van Haspengouw’ inleveren want het grootste deel van Diepenbeek behoort tot de Kempen, anderzijds kan de burgemeester-in-spe pronken met een universiteit én een containerpark op zijn grondgebied! Mits de bereidwilligheid van de Wellenaren kunnen Kortessem en Alken ook kiezen voor een triootje met zijn 27 801. Wat er ook uit de bus komt, het zullen sowieso krentenbroodfusies zijn: een administratieve cocktail van een aantal dorpen zonder een leidinggevende kern. Maar dit is m.i. allesbehalve een ramp voor de inwoners … als de bestuurders maar capabel en gemotiveerd zijn om krachtig te besturen!

°De burgemeester van Alken is de wanhoop nabij. Alken telde op 01/01/2022 11753 inwoners. In het huidig politiek klimaat zijn er geen (?) fusiepartners voorhanden. Het Alkens aanbod voor een grondruil met Wellen werd door laatstgenoemde laconiek en verontwaardigd afgewezen. Met zo ’n transactie zouden Alken en Kortessem –met 20 347 inwoners met de hakken net over de sloot van de Somerslimiet– als buren samen in het fusiebed kunnen duiken. Wellen en Alken tellen momenteel onvoldoende inwoners (nl. 19 207) om met succes eenmalig langs de Vlaamse kassa te passeren. Als de verdozing van hun landschap aan het huidig tempo voortschrijdt, is dit aan het eind van de volgende legislatuur wellicht wel het geval maar dan zal er van het EURO500-virus wellicht geen sprake meer zijn. Opgaan in de anonimiteit en zich vasthechten aan gigant Hasselt (thans 79 450 inw.) is geen optie. En een eenvoudige uitweg naar het westen is er ook niet. Maar, als het persé nodig is, is het mathematisch wel mogelijk met Sint-Truiden (samen 52 570 inw.) en in de driedelige constructie ‘Herk-de-Stad, Nieuwerkerken en Alken’ (31 534 inw.).

DE WESTFLANK

De Haspengouwse westflank is voorlopig nog niet besmet door het fusievirus. Er zijn tenminste geen toenaderingspogingen in de openbaarheid gebracht wat niet wegneemt dat er in geheime achterkamers gepraat wordt. Het landelijke VOORUIT-bastion Gingelom (8 484 inw.) kijkt de kat uit de boom. Sint-Truiden –na de Kempisch-Haspengouwse grensstad Hasselt– nog steeds de meest bevolkte gemeente  (40 817 inw.) van Haspengouw kampt al geruime tijd met interne politieke strubbelingen en heeft andere katten te geselen. Het is niet duidelijk in welke mate ze begerig lonken naar de buurgemeenten Gingelom en Nieuwerkerken . Tot nader order zijn deze drie verenigd in één politiezone. De demografische lilliputter Nieuwerkerken heeft op 01/01/2022 maar 7026 inwoners maar maakt zich hierom kennelijk niet druk. Herk-de-Stad, Halen en Lummen zitten de jongste maanden geregeld rond de tafel … om de waterbeheersing in het confluentiegebied van de Demer, de Herk en de Gete gezamenlijk en efficiënt aan te pakken … want dit thema beroert hun bevolking. Mogelijks wordt er in de Haspengouwse westflank ook gepraat met buurgemeenten van de provincie Vlaams-Brabant. ‘Vlaanderen’ heeft al laten weten geen bezwaar te hebben tegen mogelijke grensoverschrijdende fusies als de betrokkenen op vrijwillige basis kunnen kiezen onder welke provincie ze willen ressorteren.

MET EEN VRAGENDE BLIK OP DE TOEKOMST

Omtrent de besteding van de eenmalige overheidscheque van 500 euro per inwoner bij fusies van minstens 20 000 inwoners zijn de meningen verdeeld, gaande van schuldafbouw via belastingvermindering naar nieuwe investeringen.  Bovendien belooft men dat het gemeentelijk personeel kwantitatief hetzelfde blijft maar kwalitatief zal verbeteren.  De bevolking moet het stellen met vage beloftes zoals ‘betere dienstverlening’. Wat ik mis zijn concrete innoverende projecten die de regio en zijn bevolking ten goede komen …. Wat ik mis zijn wetenschappelijke rapporten en studies omtrent demografische, socio-economische,  culturele aspecten …. Wat ik mis zijn studies over intergemeentelijke mobiliteit, ruimtelijke ordening …. Wat ik vooral mis is een toekomstperspectief voor de landbouw, de gemeenschappelijke hefboom van alle Haspengouwse gemeenten.  Op die fundamentele pijlers –en heus niet op occasioneel politiek drijfzand– moeten eventuele fusies en/of samenwerkingsverbanden gebaseerd zijn. Fusies bepalen immers de duurzame toekomst van een regio en zijn bevolking. Om dit allemaal te kanaliseren en permanent te begeleiden stel ik voor dat er in de schoot van de UHasselt een leerstoel ‘Haspengouw’ gecreëerd wordt. Geen enkel bezwaar als dit ook voor andere Limburgse regio’s noodzakelijk is. Begin 2022 zette de Vlaamse regering het licht op groen voor de verdere ontwikkeling van het landschapspark ‘Hart van Haspengouw’. Dit vergt zowel op korte als op lange termijn een intense samenwerking tussen alle gemeenten –Heers, Borgloon, Wellen, Kortessem en Alken– waar het hart van Haspengouw klopt. In welke mate is deze samenwerking door de recente fusie-achterdocht nog oprecht én gegarandeerd? 

ADDENDUM

Omdat eventuele fusies op de eerste plaats de toekomstige ontwikkeling en ontplooiing van de regio Haspengouw moeten viseren, heb ik in bovenstaand werkstuk bewust geen concrete namen genoemd. Uit alle documenten blijkt echter dat de in de huidige legislatuur (2019-24) toevallig dienstdoende burgemeesters de hoofdrol spelen: tot op heden is het Haspengouws fusieverhaal een soap met 10 acteurs. Dit is de bedoeling van de onderstaande objectieve aftiteling van de hoofdrolspelers met achtereenvolgens de naam van de gemeente, de samenstelling en sterkte van de bestuursmeerderheid, de naam van de burgemeester(s) en hun eventueel ‘politiek’ verworven rechten op Vlaams en/of federaal bestuursniveau. 

  • Bilzen [Trots op Bilzen (CD&V) en Beter Bilzen (Open Vld)]; 22/31.
    rnJohan Sauwens, Trots op Bilzen; gemeenschapsminister (1988-92) en Vlaams minister (1992-95) en (1999-2001). Op 01/04/2020 wordt Bruno Steegen (Open Vld) burgemeester van Bilzen.
  • Hoeselt,  [Open Vld en NV-A]; 13/21.
    rnWerner Raskin, Open Vld.
  • Riemst, CD&V [volstrekte meerderheid]; 14/25.
    rnMark Vos, CD&V.
  • Tongeren, [Tongeren.nu (Open Vld en CD&V), sp.a]; 31/39.
    rnPatrick Dewael, Open Vld; Vlaams minister (1985-92), Federaal vicepremier en minister (2003-08), kamervoorzitter  (2008-10, 2014, 2019-20).
  • Borgloon, [Open Vld-Stroop, sp.a]; 17/21
    rnErik Awouters (Open Vld-Stroop). Vanaf 01/01/2022, Jo Feytons (Open Vld-Stroop).
  • Heers, [VLDUMONT]; 12/19
    rnKristof Pirard (VLDUMONT). Tot 01/07/2020, Henri Dumont (VLDUMONT).
  • Kortessem, [CD&V, NV-A]; 12/19
    rnTom Thijsen (CD&V).
  • Diepenbeek [NV-A, CD&V, Open Vld, Groen]; 14/25.
    rnRik Kriekels (NV-A).
  • Wellen [sp.a-ROB, CD&V]; 12/19.
    rnEls Robeyns (sp.a-ROB); Vlaams parlementslid sinds 2006.
  • Alken [NV-A, groen]; 14/21.
    rnMark Penxten (NV-A)

Lapis, mors-abolescens.
9 februari 2022


Scroll to Top
Scroll to Top