Waterellende, storm- en hagelschade, valwinden, overstromingen, nachtvorst als het bloesemt, weersverzekering, zonnebrand, … sinds mensenheugenis moppert de homo sapiens over de grillen van allerhande klimatologische factoren. Omtrent deze thema’s wordt geregeld betoogd, de zgn. klimaatmarsen van de dito activisten. Mijn laatste participatie aan een betoging dateert uit mijn Leuvense studententijd: ‘Leuven Vlaams’ en ‘Waalse ratten rolt Uw matten’. Nu ben ik pertinent tegen betogingen omwille van de waterkanonnen, a fortiori in tijden van waterschaarste. Ik heb er echter in alle stilte een glashelder ‘betoog’ over geschreven. 

Waterschaarste

Volgens metingen (deels door vrijwilligers) en berekeningen van diverse besturen (Provincie Limburg) en instellingen (Vlaamse Milieumaatschappij, VUBrussel, KULeuven, UHasselt, RLHV) bleek eind 2020 het niveau van het grondwater in Vlaanderen beneden alle peil te zijn gezakt. Vooral in het bij uitstek agrarische Haspengouw was de toestand dramatisch. Omtrent de oorzaak van deze waterschaarste bestond geen twijfel: de voorbije zomers van 2018, 2019 en 2020 waren extreem droog en warm. Ik betwijfel deze diagnose niet want als het droog en warm is, vertoont de homo sapiens nog meer neigingen om verfrissend (zwembad)water te consumeren waardoor de waterschaarste alleen maar toeneemt. Dit ondervond ik al aan den lijve in mijn kinderjaren toen er van de actuele klimaatverandering hoegenaamd nog geen sprake was!

Vochtig-Haspengouw … van onder uit en van nature kletsnat!

Welnu, Haspengouw –nog steeds mijn habitat– ligt me na aan het hart. In de lessen aardrijkskunde van het middelbaar onderwijs leerden we dat er in de zuidelijke helft van de provincie Limburg een Droog- en een Vochtig-Haspengouw bestaat. Dit onderscheid is niet gebaseerd op neerslaghoeveelheden (supra) maar wel op fundamentele verschillen in de structuur en de samenstelling van het geologisch substraat.  De W-O-lijn van Zoutleeuw over Sint-Truiden en Borgloon naar Tongeren vormt zowat de scheiding tussen beide subregio’s. In het noordelijke Vochtig-Haspengouw bestaat de ondergrond uit een vrijwel horizontale afwisseling van mariene Tertiaire zand- en kleilagen (o.a. zand van Neerrepen, klei van Henis, zand van Alden Biesen, zand van Berg, klei van Kleine-Spouwen en zand van Kerniel). De meer compacte kleilagen bemoeilijken en vertragen de verticale percolatie (insijpeling) van het grondwater waardoor de oppervlakkige zandleembodem er vochtig is. Door het golvend reliëf is de diepte van de zgn. watertafel (= de top van de hoogste kleilaag) verschillend van plaats tot plaats. Bovendien zijn er meerdere watertafels want elke top van een kleilaag is in principe een watervoerende laag.  M.a.w. in de complex samengestelde ondergrond van Vochtig-Haspengouw wordt de diepte van de watertafel(s) vooral bepaald door de plaats waar gepeild wordt. In het zuidelijke Droog-Haspengouw zijn de waterstorende kleilagen doorgaans afwezig. Het geologisch substraat bestaat er uit doorlaatbare leem-, zand-, mergel- en/of krijtlagen. Onder deze omstandigheden ligt de grondwatertafel jaar in jaar uit beduidend dieper en in elk geval veel dieper dan de bodemzone waarin de akkerbouwgewassen wortelen!

Canadapopulieren waterzuigers!

In de monografie ‘Het Haspengouws landschap in evolutie’* verantwoord ik waarom het jaar 1958 het voorlopig laatste kantelmoment in onze landschapsevolutie is. Om het agrarisch rendement van de te natte bodems in Vochtig-Haspengouw op te krikken, werden vanaf toen op grote schaal canadapopulieren aangeplant, a fortiori op de van nature uit waterzieke komgronden van de talrijke valleien en op voor akkerbouw ongeschikte arealen waar de Tertiaire kleilagen ondiep liggen. De Populus Canadensis is immers een gedegen waterzuiger. Een gezond en volwassen exemplaar is in staat om op een warme zomerdag ca. 100 liter water aan de bodem te onttrekken en via het bladerdek uit te zweten. Biologen noemen dit proces evapotranspiratie.  De canadapopulier werd dus ruim een halve eeuw geleden als een gratis arbeidskracht in het drainageproces van de (te) vochtige Haspengouwse bodems geïntroduceerd. Hij/zij is bovendien een snelgroeier die na 25 à 30 jaar kaprijp is en gerooid kan worden. Deze populierenakkers –ik noem het geen bossen, want ze gedijen doorgaans in weilanden ten behoeve van de veeteelt– zijn een voorbeeld van de beoogde redementsverhoging ... dé drijfveer van het kantelmoment 1958! Bovenop bepalen ze op landschappelijk vlak in ruime mate de lyrisch-charmerende typering ‘Vochtig-Haspengouw is een halfopen landschap met een filtrerende doorzichtigheid’.

Even luidop rekenen

- De oppervlakte van Vochtig-Haspengouw bedraagt ongeveer 400km² of 40 000ha. [De gemeenten Alken, Herk-de-Stad, Hoeselt, Kortessem, Nieuwerkerken en Wellen –samen goed voor 184,07km²– vormen het kerngebied. Voor de randgemeenten Bilzen, Borgloon, Diepenbeek, Hasselt, Sint-Truiden en Tongeren breng ik iets minder dan de helft (232,46km²) van hun grondgebied in rekening].

- Als ik ervan uitga dat per hectare gemiddeld 10 canadapopulieren werkzaam zijn, dan bedraagt hun totale populatie 400 000 stuks … een absoluut minimum!

- Als er per jaar gemiddeld 50 zonnige dagen zijn waarop de canadapopulier zijn maximaal rendement bereikt, dan zuigt één exemplaar jaarlijks 5000 liter uit de bodem. Hun totale populatie is dan goed voor een transport van 2 miljard liter water!  Ik hou hierbij voorlopig geen rekening met de aangekondigde opwarming van ‘het klimaat’!

- ‘Is dat veel … twee miljard liter water?’ hoor ik je mijmeren. Welnu, je kan er 100 000 twintigtonners mee vol tanken. Als de afstand tussen elk gevaarte 20 meter bedraagt,  dan is de colonne 2 000 kilometer lang … een processie van Vochtig-Haspengouw tot aan de poorten van Moskou!

Water of bomen

Welke ook de oorzaken van de al dan niet vermeende waterschaarste in Vochtig-Haspengouw mogen zijn, het radicaal verwijderen van alle canadapopulieren in deze regio levert een positieve bijdrage aan de oplossing van dit probleem. Dat dit afbreuk doet aan het zo geprezen halfopen karakter van de regio en bovendien gepaard gaat met de eliminatie van de maretak –de Populus Canadensis is immers de voornaamste gastheer van deze halfparasiet– moeten we er dan maar bijnemen. Of de klimaatactivisten tevreden zullen zijn met de kap van 400 000 CO₂-vreters is echter hoogst twijfelachtig. Misschien gaan ze weer betogen en komen –in tijden van waterschaarste– de waterkanonnen weer in actie … water of bomen, het dilemma van Vochtig-Haspengouw.

* Het Haspengouws landschap in evolutie. P. Diriken. Georeto. 2014.

[Van deze monografie zijn nog enkele exemplaren beschikbaar ]

Lapis, mors-abolescens.
8 december 2021