Toerisme & recreatie

Lilliputters in Haspengouw, groots in eenvoud!

9 juli 2020 Haspengouw 2006

Het is vakantie. Tijd dus voor een licht verteerbaar, streekgebonden sprookje waarin vijf lilliputters de hoofdrol vertolken. De titel van het sprookje luidt ‘Parva sed apta’ … klein maar gezellig. Tegelijk bevat dit vakantieverhaal ook praktische tips en hints om tijdens deze zomervakantie in deze regio zinvolle curiosa te ontdekken en te beleven. Laat me even de hoofdrolspelers voorstellen: Herstappe, Muizen, Kuttekoven, Groot-Loon en Batsheers!  

Na de verkiezingen van 1970 en 1976 werden 121 Haspengouwse dorpjes herleid tot 16 “supergemeenten”. De slokop was Tongeren dat het lot van achttien voorheen autonome gemeenten bezegelde en hun gemeentehuizen in één klap overbodig maakte. Momenteel doen geruchten de ronde dat nieuwe fusies onafwendbaar zijn … besparingen weet je wel én de financiële gage van bestuurslui groeit in functie van het aantal inwoners dat ze onder hun hoede hebben. We selecteerden vijf dorpjes, gelegen in Droog-Haspengouw (Herstappe, Batsheers en Muizen) of in het overgangsgebied van Vochtig- naar Droog-Haspengouw (Kuttekoven en Groot-Loon). Allen bereikten ze hun voorlopig demografisch hoogtepunt bij de volkstelling van 1910 … nadien werden ze geconfronteerd met een verontrustende ontvolking en vergrijzing.  Met uitzondering van Groot-Loon bedraagt hun bevolkingsdichtheid minder dan 50 inwoners per vierkante kilometer!

Muizen

Als je naar het Haspengouwse Muizen wil, vergeet dan niet op je ‘digitale kaart’ de locatie ‘Limburg’ in te geven zo niet arriveer je in het Antwerpse Muizen, een deelgemeente van Mechelen. Het Limburgse Muizen, (foto intro) waar het letterlijk zo stil is als een muis, is de kleinste deelgemeente van de tiendorpige fusie ‘Gingelom’: het is amper 2,72km2 groot en er wonen ca. 110 mensen. Muizen gedijt ten oosten van de N755 de drukke, middeleeuwse weg van de stad Sint-Truiden naar het administratieve streekcentrum Montenaken. Geografisch ontwikkelde Muizen zich als een boerendorpje op de oosthelling (de zgn. Muizenberg) van de vallei van de Cicindria. Zou l.g. de nomenclatuur verklaren want etymologen interpreteren de oudst gekende schrijfwijze –Musinere in 929– als ‘moeras’? Tot aan de Franse Revolutie (1796) was het o.m. eigendom van de benedictijnenabdij van Sint-Truiden; deze instelling deelde er zowel in de burgerlijke als kerkelijke aangelegenheden de lakens uit. Hiervan getuigt nog steeds de abdijhoeve Tienbonder aan de Truilingenstraat 17. In het begin van de 19de eeuw werd lilliputter Muizen een autonoom dorp rond het Heilig Kruiskerkje dat dateert uit de 16de eeuw (koor) maar talrijke sporen van latere verbouwingen (met beperkte middelen) vertoont. Omstreeks de millenniumwende werd de parochie Muizen opgedoekt en bij Buvingen aangehecht. Begin 2016 verkocht de eigenaar, de gemeente Gingelom, het ‘vervallen’ kerkje voor 45 000 euro aan een particulier uit Landen. Er ontspon zich toen een discussie of het kerkje al dan niet wel ooit gewijd was? Het antwoord op deze vraag was immers cruciaal om te weten of men het nu al dan niet moest ontwijden … ook kleine dorpjes kunnen grote problemen hebben! Na een grondige restauratie en renovatie werd het een ruimte voor ‘zachte’ evenementen (tentoonstellingen, voordrachten, vergaderingen) … te midden van het nog steeds bestaande kerkhof. Onder de naam ‘De Muizenaar’ werd het voormalig kerkje in september 2017 voor 298 000 euro aangeboden op de immomarkt. Medio 2020 trof ik het aan bij ‘Verrassend Vastgoed’ met een vraagprijs van 265 000 euro.

Op toeristisch-recreatief vlak is Muizen een quasi onbeschreven blad. Als uitvalsbasis voor de verkenning van de ruimere omgeving –Droog-Haspengouw ten voeten uit– adviseren we uit een rist mogelijkheden de vakantiewoning Mierzicht (Boekhout; www.mierzicht.be ) en het Pachthof (Borlo; www.pachthof.com ).

Wandelen. De ‘oranje ruit-wandeling’, behorend tot het wandelgebied Cicindria in Gingelom, loodst je door Muizen. Deze wandeling vertrekt in het centrum van Buvingen en is 6,5 kilometer lang.

Fietsen. Via het Limburgs fietsroutenetwerk passeer je Muizen via de knooppunten 182-183 en 184.

Herstappe

Geografisch is Herstappe een gaaf en bijzonder verkeersluw –doorgaand verkeer is er niet– komdorp met een dozijn grote boerderijen in het zacht golvend brongebied van de Ezelsbeek, een zijriviertje van de Jeker. De faciliteitengemeente Herstappe –het behoort administratief bij Vlaanderen maar er zijn faciliteiten voor Franstaligen– is zowel naar inwonertal als oppervlakte de kleinste autonome gemeente van Vlaanderen (-Brussel). Het is amper 1,35km2 groot. Het aantal inwoners schommelt de jongste jaren rond de 80; zo woonden er begin 2019 50 mannen en 33 vrouwen! Sinds 2019 herbergt het polyvalente gemeentehuis 7 ‘zetels’: vier voor de meerderheid GB-IC (Gemeentebelangen-Intérêts communnaux), drie voor de oppositie Herstappe+  … zowat 10% van het aantal stemgerechtigde inwoners zetelt in de gemeenteraad! De huidige stemverhouding meerderheid/oppositie is 42 stemmen (58,2%) versus 30 stemmen (41,8%).  Bestuurlijk zijn er één burgemeester en twee schepenen. Herstappe is voor heel wat diensten (o.a. politie, brandweer, onderwijs, gezondheidszorg) afhankelijk van Tongeren. Op basis van het bodemarchief en de etymologie (Heir-stapel = opslagplaats langs een heerbaan; thans de N614!) veronderstelt men bewoningsactiviteit vanaf de Gallo-Romeinse periode. Hastaples (1143) speelde een rol in de ‘Sint-Evermaruslegende’ die nog steeds jaarlijks op één mei in het naburige Rutten wordt geëvoceerd. Het zgn. Heilige Huisje –de kapel nabij het hoogste punt, een garantie voor mooie panorama’s– herinnert aan de slag van Othee (1408), een Waalse buurgemeente. De neogotische Sint-Jan-de-Doperkerk dateert uit 1869. Weekend-vieringen zijn er niet meer; de kerkdeur gaat enkel nog open bij speciale gelegenheden … een begrafenis of een huwelijk. Wie in Herstappe huwt kan rekenen op een folkloristische happening van de ganse dorpsgemeenschap.  Het meest recente huwelijk vond plaats in juni 2019. Normaliter steken de vrijgezellen van het dorp dan stro in brand ‘om de boze geesten te verjagen’ maar wegens hevige wind werd dit schouwspel toen op het laatste nippertje afgeblazen.

Toeristisch-recreatief. De historische Haspenhoeve, een vierkanthoeve uit 1782, is thans een B&B (www.haspenhoeve.be); logeren in de gezonde boerenlucht van Vlaanderens kleinste gemeente … het heeft iets unieks!

Wandelen. Een toeristische dienst en een bewegwijzerde wandeling zijn er niet, wat niet belet dat je er je eigen Herstappe-wandeling kan maken om de sfeer op te snuiven! Verloren lopen is quasi onmogelijk. Er zijn immers maar vier straten –het onderhoud van deze straten is een voorname post op de gemeentebegroting– met tweetalige naamborden: de Kerk- en de Dorpsstraat, de Crisnée- en de Villers-l’Evêquestraat..

Fietsen. Via het Limburgs fietsroutenetwerk kom je in Herstappe via het reeksje 556-549-118.

Kuttekoven

Kuttekoven is de kleinste van de 13 deeldorpen die samen de stadspuzzel Borgloon vormen: op een oppervlakte van 2,09km2 wonen ca. 80 mensen. Kuttekoven heeft geen echte dorpskom; de woningen (eertijds allemaal boerderijen) staan verspreid langs de twee straten die het dorpje dooraderen: de Klee- en de Kuttekovenstraat. Een dergelijk nederzettingspatroon is in Haspengouw uitzonderlijk. Uit zijn innige middeleeuwse relatie met de abdij van Herkenrode houdt Kuttekoven als bruidsschat de monumentale hoeve De Klee over; de straatgevel is gesigneerd met de blazoenen van twee abdissen. In 1904-07 werd op de nabijgelegen heuvel het eclectische kasteel De Klee gebouwd, een residentieel landhuis met een uitgesproken zichtlocatie. De toren van de thans leegstaande Sint-Jan-de-Doperkerk is laatromaans (13de eeuw), de rest van het gebedshuis is neoclassicistisch en dateert uit 1840. Kuttekoven haalde in november 2017 het wereldnieuws omwille van het omstreden kunstwerk ‘The Holy Cow’ (Tom Herck) in de ontwijde parochiekerk. Deze gekruisigde koe zette het anders zo rustige Kutte-koven gedurende enkele weken in rep en roer: voor- en tegenstanders discussieerden over ‘plaats en betekenis’, vandalen pakten uit met fysiek geweld en vernielingen. Het bescheiden Kuttekoven miste in 1919 de kans om een Mariaal bedevaartoord te worden. Een devoot oud vrouwtje zag plots tranen vloeien uit de ogen van een Mariabeeld. Het nieuws verspreidde zich als een perenvuurtje doorheen de regio en de pelgrims stroomden toe. Een ongelovige maar pientere parochiaan ‘bekeerde’ zich en bouwde een souvenirkraampje naast de kapel. Maar toen het wonder zich niet meer herhaalde, deemsterde de belangstelling weg, verdween het kraampje en dommelde Kuttekoven terug in. De kapel met het bewuste beeld van O.-L.-Vrouw van Lourdes staat er nog steeds, op het T-kruispunt van de Kuttekoven- en de  Kleestraat. Het Fruitspoor tussen Sint-Truiden en Tongeren, operationeel van 1879 tot 1956-57, dooraderde het dorp via twee, nog steeds zichtbare bruggen. Deze kunstwerken waren noodzakelijk want Kuttekoven ligt in het reliëfrijk overgangsgebied tussen Droog- en Vochtig-Haspengouw. Dit levert schitterende panorama’s op: zo kijk je vanaf de Kleestraat over het lager gelegen Vochtig-Haspengouw naar de uitgedoofde Kempense steenkoolterrils aan de noordelijke horizon.

Toerististisch-recreatief. In Kuttekoven kan je logeren in de vakantiewoning Het Eenhoornhof (www.heteenhoornhof.be). Voor de dorstigen of hongerigen is er het rustieke decor van Taverne De Klee een ware verademing.

Wandelen. Kuttekoven is geënt op het bewegwijzerde parcours van de greenspot Rullingen.

Fietsen. Via het Limburgs fietsroutenetwerk kom je in Kuttekoven via de knooppuntenreeks 152-153-162.

Groot-Loon

Van het kwintet in deze blog geportretteerde mini-dorpjes is Groot-Loon, een deelgemeente van Borgloon, het kleinste (0,55km2) in oppervlakte maar het grootste inzake aantal inwoners. Het huisvest namelijk ca. 150 inwoners wat neerkomt op een dichtheid van zowat 250 inwoners per vierkante kilometer. De specifieke ligging nabij het stadscentrum alsmede de voortreffelijk ontsluiting via de nabije N3 (Tongeren – Sint-Truiden) verklaren deze hogere demografische scores t.o.v. de andere Haspengouwse lilliputters die we in dit verhaal belichten. Groot-Loon is een typisch straatdorp: vrijwel alle woningen en hoeven zijn geconcentreerd langs het idyllisch slingerend lint dat de Grootloonstraat heet. Deze hoofdstraat ligt tussen de tot veldweg gedegradeerde Gallo-Romeinse heerweg Tongeren-Sint-Truiden-Tienen in het zuiden en de in het begin van de 19de eeuw aangelegde N3 tussen hogergenoemde steden in het noorden. De oorspronkelijke naam van het dorpje ‘Nyel Sancti Servatius’ onthult waarom Groot-Loon in de middeleeuwen en het ancien régime een exotische ‘enclave’ in het graafschap Loon was: aanvankelijk berustten de heerlijke rechten immers bij het kanunnikenkapittel van de Sint-Servatiuskerk van Maastricht. In overeenstemming met transacties op hoger (Europees) niveau ressorteerde het van 1753 tot 1795 bestuurlijk onder de Republiek van de Noordelijke Nederlanden. Van dit alles is in het huidig landschap niets meer te zien tenzij het parochiekerkje, toegewijd aan Sint-Servatius. De onderbouw van de toren is laatromaans. Het fotogeniek kerkje charmeert door zijn authentieke landschappelijke inplanting in een dorpskom waar oubollige hoogstamboomgaarden de tand des tijds vrij goed doorstaan hebben. Het interieur is uitermate sober en modern.

Toeristisch-recreatief. Op een steenworp van het Sint-Servatiuskerkje wenkt de Servaeshoeve … een van de eerste vakantieverblijven in Haspengouw( www.servaeshoeve.be).  

Wandelen. Het petieterige Groot-Loon is oneindig groot in landschapsbeleving. Daar kan je met volle teugen van genieten via de bewegwijzerde trajecten van de Greenspot Grootloon. Naast Groot-Loon laat het je kennis maken met de natuur van de Bollenberg, het de hemel in geprezen doorkijkkerkje en een rist andere creaties van het provinciaal project ‘Moderne Kunst in de Open Ruimte”. 

Fietsen. Op het Limburgs fietsroutenetwerk komt Groot-Loon in beeld tussen de knooppunten 151-155- en 154.

Batsheers

Met zijn ca. 90 inwoners is Batsheers (2,27km2) de dunst bevolkte deelkern van de twaalfdorpige fusiegemeente Heers. Geografisch-historisch kan je deze lilliputter zowel een taalgrensdorp, een landbouwdorp-op-rust, een bronhoofdnederzetting als een straatdorp(je) noemen … piepklein dus maar uiterst charmant en talentrijk. De kernbewoning is gevat tussen twee historische domeinen: in het zuiden de 13de-eeuwse donjon (thans geïntegreerd in de ruime vierkanthoeve Vroonen) van de mysterieuze ‘ridders van Batsheers’, in het noorden de sterk vervaagde thuisbasis van het adellijk geslacht ‘de Montfer(r)ant’ waarvan telgen in de genealogie van meerdere Haspengouwse kasteeldomeinen voorkomen.  De Sint-Stefanuskerk –een sober zaalkerkje in classicerende barok en de voormalige pastorie (beide dateren uit 1727-28 onder het abbatiaat van F. vanden Panhuysen) zijn erfgoedprojecten van de witherenabdij van Averbode die hier tot aan het eind van de 18de eeuw de kerkelijke rechten bezat.

Op toeristisch-recreatief vlak is het rustige en landelijke Batsheers vooral bekend omwille van het Karrehof alias Domein Marsnil, tegelijk B&B, restaurant en wijndomein met de rake slogan ‘genieten in Haspengouw’. www.domeinmarsnil.be

Wandelen. Een bewegwijzerde wandeling is er niet. Niet getreurd: in de Geogids Heers vind je tekst, uitleg en een kaartje van de ‘Dorpswandeling Batsheers’. In hetzelfde boek, te bestellen via de webshop, staat een uitvoerig gedocumenteerd portret van alle Heerse deelgemeenten en hun bezienswaardigheden … te veel om op één dag te bezoeken: geotoerisme à volonté!

Fietsen: op het Limburgs fietsroutenetwerk ligt Batsheers tussen de knooppunten 160 en 165. 

   

 

Lapis, mors-abolescens.
9 juli 2020


Scroll to Top
Scroll to Top